Politechnika Lwowska
fotografia opublikowana w
"Political History of Poland"
E.H. Lewinski-Corwin - 1917r.

.................Kazimierz Bartel1 profesor Politechniki Lwowskiej i polityk, kilkakrotny premier II RP. Urodził się 3 marca 1882 r. we Lwowie w rodzinie maszynisty kolejowego. Do szkoły ludowej uczęszczał w Stryju, jednak z powodu słabych wyników w nauce został oddany na praktykę czeladniczą do kolejowych warsztatów ślusarskich. Po otrzymaniu dyplomu mistrza ślusarskiego (Austriacka Szkoła Przemysłowa we Lwowie, 1898) pracował jako monter w wiedeńskiej firmie „Siemens und Halske" i jako mechanik w Katedrze Fizyki Szkoły Politechnicznej. Praca ta wzbudziła w nim zainteresowanie naukami technicznymi. Pracując, przygotowywał się jednocześnie do matury, którą zdał jako ekstern w 1901 r. we Lwowie. W 1902 r. rozpoczął studia na Wydziale Mechanicznym Szkoły Politechnicznej uczęszczając jednocześnie w latach 1903-07 na wykłady z matematyki i filozofii na Uniwersytecie Lwowskim. W 1908 r. wyjechał na studia uzupełniające na uniwersytecie w Monachium, gdzie słuchał wykładów K. Doehlemanna, F. Lindemanna i A. Vossa. Po dyplomie (z oceną „znamienicie uzdolniony") rozpoczął błyskawiczną karierę naukową od stanowiska asystenta w katedrze geometrii wykreślnej w roku 1909/10; w następnym roku był już płatnym docentem (3 lipca 1910) i od tego czasu aż do II wojny światowej kierował katedrą. 20 lipca 1911 r. doktoryzował się na podstawie dysertacji O utworach jednokreślnych pęków i szeregów inwolucyjnych, a w następnym roku habilitował na podstawie pracy O płaskich utworach inwolucji stopnia 4-go rodzaju zerowego. Był jednym z pierwszych w Austrii doktorów nauk technicznych. Profesorem nadzwyczajnym został mianowany 2 października 1912 r., a w czerwcu 1914 r. profesorem zwyczajnym geometrii wykreslnej2.
Prof. Bartel (mimo licznych obowiązkow jakie pełnił w administracji państwowej) był żywo zainteresowany sprawami uczelni. Był jednym z wyrozniających się profesorów Wydziału Architektonicznego, w 1921/22 r. pełnił funkcję jego dziekana. Jego zasługą było wprowadzenie nowego jakościowo program na znacznie wyższym poziomie dla przedmiotu „Perspektywa malarska" na tym Wydziale. Prof. Bartel był także jednym z inicjatorów powstania Wydziału Ogólnego (w ramach którego istniała specjalistyczna grupa geometrii wykreślnej), a po jego uruchomieniu zasiadał Radzie Wydziału, był członkiem w komisji egzaminów dyplomowych, oraz prodziekanem (1926/27).
W 1930 r. prof. K. Bartel został wybrany rektorem, ale po kilku miesiącach, wobec złego stanu zdrowia, złożył rezygnację.
Prof. Bartel w zakresie geometrii wykreślnej byk uczniem M. Łazarskiego i A. Denizota. Wykazywał się szerokimi zainteresowaniami naukowymi - pierwsze jego prace dotyczyły aksonometrii, praca doktorska i habilitacyjna podejmowały tematy z zakresu geometrii rzutowej, zajmował się również metodą rzutów cechowanych, jednak główną domeną jego zainteresowań naukowych były zagadnienia płaskiej perspektywy stosowanej, perspektywy krzywych stożkowych, perspektywy powierzchni obrotowych oraz perspektywy pośredniej.
Wielokrotne wyjazdy naukowe jeszcze w latach 1907-14, do Niemiec, Paryża, Włoch, Wiednia, Salzburga, Belgii i Szwajcarii, oraz późniejsze badania z zakresu perspektywy malarskiej w muzeach i bibliotekach austriackich, włoskich, francuskich i niemieckich (rok 1921, i od października 1934 r. do stycznia 1935 r.) zaowocowały opracowaniem największego dzieła profesora - perfekcyjnego, dwutomowego podręcznika "Perspektywa malarska" (t. I 1928, 1960, t. II 1958). Była to pierwsza taka publikacja w świecie. Obejmuje on całokształt zagadnień związanych z perspektywą i stanowi do tej pory najobszerniejszą pracę z tej dziedziny nie tylko w literaturze polskiej, ale też jest liczącą się pozycją w literaturze światowej (tłumaczenie niemieckie 1934).
Oprócz przekrojowego dzieła o perspektywie prof. Bartel był także autorem świetnych podręczników z innych działów geometrii wykreślnej, jak Geometria rzutów cechowanych (1914), Rzuty cechowane (1931). Było to pierwsze oddzielne opracowanie tego działu geometrii w języku polskim i zasługą autora jest ustalenie słownictwa dotyczącego tej dziedziny - m.in. wprowadzenie terminu „rzuty cechowane". Do tej pory to bardzo rzetelne opracowanie tego działu geometrii wykreślnej nic nie straciło na aktualności.
Podręcznikiem obejmującym całokształt zagadnień była "Geometria wykreślna" (1919), później kilkakrotnie wznawiana (1922, 1955, 1958). Podręcznik dotyczy w ogólności geometrycznych metod rzutu prostokątnego, a także zawiera elementy geometrii rzutowej, niezbędne w konstrukcjach wykreślnych. Wyłożony materiał jest bogato ilustrowany blisko 600 rysunkami, z szerokim odniesieniem do praktyki w architekturze, mechanice, topografii, itp. Przez kilkadziesiąt lat był to podstawowy podręcznik w kształceniu pokoleń inżynierów.
5 maja 1934 r. za całokształt działalności naukowej, uchwałą Rady Wydziału Architektury, zatwierdzona, przez Senat Politechniki Lwowskiej nadano profesorowi zwyczajnemu K. Bartlowi tytuł i godność doktora honoris causa. Był on również czynnym członkiem Akademii Nauk Technicznych w Warszawie, Polskiej Akademii Umiejętności, członkiem zwyczajnym Warszawskiego Towarzystwa Naukowego (od 1936) oraz członkiem honorowym Towarzystwa Nauk i Polskiego Towarzystwa Politechnicznego we Lwowie (od 1913), W latach 1930-32 pełnił funkcję prezesa Polskiego Towarzystwa Matematycznego. Równolegle z pracą dydaktyczno-naukową prof. K. Bartel pełnił służbę wojskową, a następnie rozpoczął działalność polityczną.

Podczas I wojny światowej służył w okresie od sierpnia 1914 r. do kwietnia 1918 r. w armii austriackiej w pułku kolejowym w Korneuburgu. W czasie walk polsko-ukraińskich o Lwów w 1918 r. odznaczył się dzielną postawą, jako komendant techniczny Dworca Głównego we Lwowie, a podczas późniejszego okresu oblężenia znakomitą organizacją łączności kolejowej i telegraficznej z Przemyślem.

Bezpośrednio po zakończeniu służby wojskowej Bartel angażuje się w działalność polityczna, która, rozpoczyna stanowiskiem ministra kolei żelaznych (13 grudzień 1919 - 13 wrzesień 1920). W latach 1922-27 był posłem na sejm Rzeczypospolitej Polskiej (z listy PSL Wyzwolenie, następnie BBWR), był założycielem parlamentarnego Klubu Pracy, sprawował funkcję przewodniczącego sejmowej Komisji Oświatowej i Komisji Komunikacji. Był jednym z najbliższych wspólpracowników J. Piłsudskiego i wraz z nim próbował realizować zasadę współpracy rządu z parlamentem, to właśnie on podsunął mu kandydaturę Ignacego Mościckiego (obaj byli profesorami Politechniki Lwowskiej). Po przewrocie majowym był kilkakrotnie premierem RP (15 maj - 8 czerwiec 1926, 27 wrzesień 1926 - 30 marzec 1927, 27 czerwiec 1928 - 13 kwiecień 1929, grudzień 1929 - 17 marzec 1930), raz wicepremierem, w latach 1926-27 również ministrem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Komunikacji. a także w praktyce przewodził obradom Rady Ministrów.
Jako premier dbał o rozwój Politechniki Lwowskiej, dzięki jego poparciu uzyskano subwencje finansowe i zezwolenie na budowę gmachu biblioteki (największej wówczas biblioteki technicznej w kraju), utworzono tez Laboratorium Aerodynamiczne.
W 1929 r. złożył mandat poselski, wycofał się, z życia politycznego i powrócił do pracy naukowej i dydaktycznej. Ponownie podjął funkcje polityczne w latach 1937-1939 jako senator RP.

We wrześniu 1939, w czasie obrony Lwowa przed natarciem wojsk niemieckich, K. Bartel stanął na czele Komitetu Obywatelskiego.
Po wybuchu II wojny światowej pozostał we Lwowie pełniąc dalej funkcję profesora radzieckiego Lwowskiego Instytutu Politechnicznego. W 1940 został wraz z kilkoma innymi politykami i profesorami wezwany do Moskwy, gdzie zaproponowano mu miejsce w Radzie Najwyższej ZSRR. Bartel propozycję tę odrzucił. Czerwcową sesję egzaminacyjną 1941 r. przerwało wkroczenie wojsk niemieckich. 2 lipca 1941 aresztowano prof. K. Bartla w ramach Akcji AB i osadzono w więzieniu gestapona ulicy Łąckiego. Gdy nie udało się go pozyskać do utworzenia rządu polskiego przychylnego Niemcom, został na osobisty rozkaz Himmlera rozstrzelany 26 lipca 1941 roku na tzw. Piaskach Janowskich i tam prawdopodobnie pochowany3.

Prof. Bartel był silną osobowoscią, o wybitnym umyśle naukowca i dużych talentach organizacyjnych. Odznaczał się prawością charakteru i bezinteresownością w pełnieniu służby dla kraju. 13 lutego 1937 r. został odznaczony Wielką Wstegą Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi na polu nauki i wychowania młodzieży w duchu patriotycznym, położone w latach 1905-1918, a ponadto odznaczony Orderem Orla Białego, Krzyżem Wielkim Orderu Polonia Restituta, Orderem Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych i Francuską Legią Honorową I kl.

We wspomnieniach studentów „Wspaniale, natchnione były wykłady prof. Bartla. Profesor nie uważał geometrii wykreślnej za jeden z wielu przedmiotów nauczania. Dla niego ten przedmiot to był sprawdzian przydatności studenta do zawodu. [...] Z wyobraźnią przestrzenną trzeba się urodzić, a geometria wykreślna może ją tyko rozwinąć"4.
Według relacji najbliższego współpracownika profesora - ówczesnego asystenta w Katedrze Geometrii Wykreślnej, Franciszka Otto „Kazimierz Bartel był silną indywidualnością i każdy rozmówca lub grono słuchających było pod jego osobistym urokiem. Wykłady jego cieszyły się niemal stuprocentową frekwencją, a ponieważ nieraz wpleciony był jakiś dowcip, więc i studenci wyższych lat spędzali „wolne okienka" swego rozkładu zajęć w Audytorium Maximum, gdzie odbywały się wykłady z geometrii wykreślnej. Również egzaminy były publiczne i cieszyły się dużą frekwencją. W ocenach był wymagający, ale i sprawiedliwy. Szczególny nastrój stwarzał Bartel w swojej katedrze. Nie było mowy o jakimkolwiek spóźnieniu lub zaniedbaniu w pracy. Ale tez i współpracownicy z ochotą wypełniali swoje obowiązki, oraz wykazywali własną inicjatywą. W zamian darzył Bartel wszystkich zaufaniem, udzielał rad i pomocy. I dlatego w sercach swoich współpracowników pozostawił niezatarte wspomnienia"5.

1. Biogramy uczonych polskich, t. III Nauki Ścisłe, Wrocław 1986, s. 36: A. Śródka, P. Szczawinski: Biogramy uczonych polskich, Ossolineum, cz. I-IV, 1983- 88; J. Kubiatowski, A. Jakubowska: Slownik biograficzny techników polskich, Fed. Stowarzyszenie Nauk. - Techn. Warszawa 1989, z. 1, s.19-2Q
2. Z. Poplawski: Dzieje Potitechniki Lwowskiej l844-1945, Ossolineum 1992, s. 139, 140, 141
3. Z. Albert: Kaźń profesorów lwowskich w lipcu 1941,Wrocław 1989
4. Politechnika Lwowska - macierz polskich palitechnlk materialy konferencji naukowej Wroclaw 1995, wspomnienia pani K. Podkopal
5. F. Otto: Profesor Kazinzierz Bartel, Zeszyty Naukowe „Geometria wykre§lna", t. I, Warszawa 1959, str. 6

Książki i publikacje:

1. O pewnym zastosowaniu metody aksonometrii do perspektyw środkowej, odb.: „Czasopismo Techniczne", Lwów 1909
2. Kilka uwag o tzw. perspektywach rownoleglych, odb.: „Czasopismo Techniczne", Lwów 1912
3. O utworach szeregów i pęków inwolucyjnych, odb.: „Wektor" z. 7, Warszawa 1912
4. O płaskich utworach inwolucji stopnia 4-go rodzaju zerowego, odb.: „Prace Matematyczno - Fizyczne" t. XXVI, Warszawa 1913
5. Wstęp do wykładów geometrii wykreślnej, skrypt (rękopis powiel.), nakładem Kola Mechaników, słuchaczów politechniki, Lwów 1913
6. Saar une methode geometrique deformation de quelques surfaces reglees d'ordre superieur, Paryz 1914
7. Geometria rzutów cechowanych, Warszawa 1914
8. Geometria wykreślna, Lwów 1919, wyd. II 1922, wyd. powoj. 1955, 1958
9. Perspektywa malarska, tom I 1928, 1960 tom II 1958
10. Rzuty cechowane, Lwów-Warszawa 1931
11. Perspektywa intarsji wloskiej w okresie wczesnego renesans2t, odb.: „Sztuki Piekne" nr 2, r. VII, Krakow 1931
12. O perspektografie De La Fresnaye 'a, odb.: „Czasopismo Techniczne", Lwow 1931
13. Kotierte Projektionen, Leipzig-Berlin 1933
14. Malerische perspektive, Leipzig-Berlin 1934